در سال‌های اخیر برخی کارشناسان اظهار می‌دارند کارآمدی روشهای نوین آبیاری تحت فشار منجر به افزایش سطح زیر کشت یعنی افزایش مصرف آب از مخازن و کاهش تغذیه سفره‌ها شده است و چون تأثیر مثبت در بیلان حوضه ندارند، آن را در زمره فعالیت‌های ناکارآمد قلمداد می‌کنند.
ضمن اینکه این منتقدین اظهار می‌دارند که روشهای نوین آبیاری به صورت واقعی در آب صرفه جویی نمی‌کنند. آن‌ها اعتقاد دارند که در برآورد راندمان آبیاری، آب خروجی از مزرعه و آب نفوذ یافته به اعماق زمین جزو تلفات نیستند و به نحوی قابل استفاده هستند.
بازده روشهای نوین آبیاری
موردی که در وارسی و مطالعه میزان تاثیر و مفید بودن استفاده از روشهای جدید آبیاری بسیار اهمیت دارد، بررسی بر اساس راندمان‌های منطقی و مورد انتظار است. به طور طبیعی کارکرد سامانه‌ها در بخش کشاورزی و با هدف جلوگیری از تلفات آب در مقیاس مزرعه است.
مطالعات صورت گرفته اخیر حاکی از این است که در سی سال گذشته بازده آبیاری در کشور بهبود قابل توجهی داشته است. این بهبود به دلایل مختلف از جمله استفاده از سیستم‌های جدید تحت فشار، بالا رفتن سطح اطلاعات کشاورزان و گسترش شبکه‌های آبیاری می‌باشد. آمار و ارقام نشان می‌دهد بازده آبیاری در ایران، از بازده آبیاری ۷/۲۹ در دهه ۷۰ به ۸/۴۳ در دهه ۹۰ ارتقا یافته است که پیام مهم آن کم شدن تلفات آب درون مزرعه و تاثیر‌گذار بودن اجرایی شدن این پروژه‌ها می‌باشد.
هدف از استفاده از سیستم‌های جدید آبیاری مثل انواع سیستم‌های آبیاری تحت فشار کم شدن هدر رفت آب از طریق کاهش رواناب و کاهش آب نفوذی در عمقی از خاک که برای ریشه گیاه در دسترس نیست و به این ترتیب و با توجه به ارقام فوق‌الذکر می‌توان این روش‌ها را موفق قلمداد کرد.
این کاهش هدر رفت آب به دلایلی از جمله کاهش نزولات جوی و پایین رفتن آب سطح حوضه آبریز و کاهش میزان آب‌های زیر زمینی بروز و ظهور چشمگیری نداشته است اما مسبب این کاهش آب در دسترس عدم کنترل برداشت و یا افزایش سطح اراضی آبی است و نه کاهش راندمان آبیاری کشاورزی.
مدیریت کم آبی
کاهش منابع آبی به دلیل توسعه نامتوازن (عدم تناسب توان اکولوژیک سرزمین با برنامه‌های توسعه) و عدم تعادل در برداشت و انباشت آب، تغییر تدریجی سهم مصارف آب در بخش کشاورزی به دلیل اقتصادی نبودن فعالیت‌های کشاورزی به بخش صنعت و همچنین کشت محصولات غذایی آب بر و با ارزش ریالی بالاتر (همانند برنج در مناطق شمالی، مرکزی و جنوبی کشور) شرایط را به سوی ناامنی غذایی سوق داده است.
از آنجا که بخش کشاورزی به طور طبیعی بیشترین مصرف کننده آب است، راه حل اصلی برون رفت از بحران کم آبی در کشور نیز استفاده بهینه و کارآمد از منابع موجود آبی، مدیریت توأم تولید و آبیاری در بخش کشاورزی می‌باشد.
یکی از راهکارهایی توسط کارشناسان حوزه آب برای کاهش مشکلات ناشی از کمبود آب و آبیاری صحیح مورد استقبال قرار گرفت، استفاده از روشهای جدید آبیاری تحت عنوان کلی آبیاری تحت فشار می‌باشد.
در سال‌های گذشته و از پایان دهه ۶۰ تا کنون حدود ۴/۲ میلیون هکتار زمین‌های زراعی کشور مجهز به سامانه آبیاری جدید شده‌اند. پیام این تغییرات آب و هوایی که شاهد آن هستیم، تشدید شرایط بحرانی آب در کشور است و ادامه روند آن پیامدهای ناگوارتری از جمله فقر و گرسنگی و ناامنی غذایی را به دنبال خواهد داشت. شرایط بحرانی آب متأثر از عوامل اشاره شده نه تنها در کشور ما که در دنیا نیز مشاهده می‌شود. تقاضای جهانی آب طی قرن گذشته به شدت افزایش یافته است.
کل برداشت سالانه آب در بخش‌های کشاورزی، شهری و صنعتی از کمتر از ۵۸۰ کیلومتر مکعب در سال ۱۹۰۰ به بیش از ۳۹۰۰ کیلومتر مکعب در سال ۲۰۱۶ رسیده است.
از مقدار آب مورد استفاده در حدود ۲۷۱۰ کیلومتر مکعب (۷۰ درصد) برای آبیاری در بخش کشاورزی، ۱۹ درصد در بخش صنعت و ۱۱ درصد برای شرب استفاده می‌شود. به تدریج سهم مصارف آب در بخش کشاورزی به دیگر بخش‌های مصرف تغییر نموده و کشت گیاهان با ارزش ریالی بالاتر جایگزین کشت گیاهان راهبردی شده است.
اختلاف زیادی مابین آب برداشت شده و مصرف شده در بخش کشاورزی وجود دارد. به عبارت دیگر بخش زیادی از آب برداشت شده از از منبع آبی در اختیار گیاه قرار نمی‌گیرد. در نتیجه باید به دنبال راهکارهایی بود تا مقدار آب برداشت شده به طور تقریبا کامل در بخش کشاورزی به مصرف برسد. با توجه به شرایط کمبود منابع آبی در جهان، تغذیه جهان و تأمین امنیت آب برای همه، نیاز به تغییرات اساسی در فناوری‌ها، تشکل‌ها، سیاست‌ها و همچنین مشوق‌هایی دارد که مدیریت آب را در شرایط امروزی بهبود دهد.
توسعه سامانه‌های نوین آبیاری به عنوان یکی از راهکارهای موثر در تعدیل شرایط بحرانی آب در کشور در دستور کار جدی متولیان بخش کشاورزی قرار گرفته است به طوری که در طی ۴۷ سال گذشته (از ۱۳۶۹ الی ۱۳۹۹) مساحت دو میلیون هکتار در کل کشور از اراضی آبی کشور به سامانه‌های تحت فشار مجهز شدند. ضمن اینکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که در برنامه‌های مدون برای توسعه آبیاری تحت فشار در کشور، تنها حدود ۹۷ درصد از برنامه‌ها محقق شده‌اند.
مشکلات سیستم‌های نوین آبیاری
سامانه‌های نوین آبیاری دارای مشکلات ذاتی مانند تلفات تبخیر و باد بردگی، خسارت برگی در هنگام استفاده از آب شور در روش آبیاری بارانی، گرفتگی قطره چکان‌ها در روش آبیاری قطره‌ای و هزینه بر بودن می‌باشند. این مشکلات با انتخاب درست نوع سامانه و کاربرد برخی روشهای مدیریتی قابل تعدیل است.
با توجه به سرمایه‌گذاری دولت در ۵ برنامه و مساحت تحت پوشش آبیاری تحت فشار تردید در اثربخش بودن این پروژه‌ها از منظر عدم تاثیر سامانه‌های آبیاری تحت فشار در سطح تراز آب‌های زیر زمینی و در نتیجه عدم حراست از منابع آبی مطرح است. برخی از انتقادات به سامانه‌های آبیاری تحت فشار مربوط به عدم تحقق انتظارات مانند راندمان پایین آبیاری در مزارع، عدم یکنواختی توزیع آب، عدم کفایت آبیاری، بیش آبیاری و… می‌شود.
ضمن پذیرش انتقادات اخیر لازم است توضیح داده شود که این موارد به ذات سامانه‌ها مرتبط نیست بلکه ناشی از ضعف در طراحی، اجرا، مدیریت و بهره برداری است.
سلام، پسندیده تر خواهد بود که به منابع استفاده شده اشاره میکردید.
درود دوست عزیز، مقاله ایی که در مورد کارآمدی روشهای نوین آبیاری تحت فشار در وب سایت ما قرار گرفته رو خودمون نوشتیم.