در آبیاری موضعی (Localized Irrigation) فقط محیط کوچکی در اطراف گیاه مرطوب می‌شود، وجه تسمه این روش نیز به همین دلیل می‌باشد. در آبیاری موضعی روش رساندن آب به باغات یا مزارع به این ترتیب است که آب با استفاده از لوله‌ها به قسمت‌های مختلف کشتزار رسانده شده و در ادامه توسط قطره چکان‌ها و یا دیگر خروجی‌های متداول این روش، مستقیما در به گیاه داده می‌شود.
در میان روش‌های غیر سنتی، روش آبیاری قطره‌ای پیشینه‌دار‌ترین سیستمی است که جهت بهبود بازده استفاده از آب در سیستم‌های آبیاری بکار رفته است، پیشینه روش آبیاری قطره‌ای به اواسط دهه ۱۹۶۰ برمی گردد. این روش همزمان با تولید لوله‌های پلی اتیلن توسعه یافت. امروزه قطره چکان‌ها و وسایل خروجی به عبارتی گسیلنده‌ها دارای انواع متنوعی می‌باشند.
انواع آبیاری موضعی با هر نوع گسیلنده، همانند سایر سیستم‌ها و متدها محدودیت‌ها و مزایایی دارد که در ادامه به آن می‌پردازیم.
عملکرد روش موضعی برای توزیع آب می‌تواند شامل هر دو حالت پخش آب با سرعت پایین رو یا زیر سطح کشت باشد. در این روش خروج آب ممکن است به شکل باریکه‌ای از آب که پیوسته در جریان است، باشد و یا به صورت قطره‌ای بوده و پیوسته نباشد. همچنین می‌تواند به صورت اسپری‌هایی ریز پاشش آب صورت گیرد. بسته با اینکه کدام روش برای پخش آب انتخاب شود دسته‌بندی‌های تخصصی‌تری از این نوع آبیاری شکل می‌گیرد مانند آبیاری بابلر، آبیاری تریکل دریپ، آبیاری زیر بستری و آبیاری اسپری.
هر یک از روش‌های آبیاری ممکن است برای شرایط خاصی مناسب‌تر باشند. آبیاری موضعی عموما برای آبیاری باغات و درختان و همچنین جهت آبیاری گیاهان بوته‌ای مناسب می‌باشد. این سیستم شامل کنترل مرکزی (فیلتراسیون و ایستگاه پمپاژ) و شبکه اصلی و شبکه‌های فرعی آبرسانی (از جنس لوله پلی اتیلن سنگین) و نهایتا لوله‌های لترال و یا آبده (از جنس پلی اتیلن سبک) می‌باشد.
قطره چکان‌ها روی لوله‌های لترال و در آخرین بخش از یک مجموعه آبیاری جانمایی می‌گردند. فرم قرارگیری لوله‌های فرعی لترال در اطراف درختان در اکثر موارد به صورت خطی یا دایره‌وار است. آبدهی قطره چکان‌هایی که در این سیستم بکار می‌رود مابین ۲ تا ۲۴ لیتر در ساعت می‌تواند تغییر کند و قابل تنظیم است اما بصورت معمول قطره چکان‌های ۴ لیتر در ساعت به کار می‌روند.
قسمت‌های مختلف سیستم آبیاری موضعی عبارت است از:
- دستگاه‌های پمپ آب و سیستم فیلتراسیون
- سیستم شبکه اصلی آبیاری و شبکه فرعی با لوله پلی اتیلن سنگین
- لوله‌های آبده از جنس پلی اتیلن سبک
مزایای آبیاری موضعی
آبیاری موضعی آسان‌ترین راه آبیاری باغات خصوصا تاکستان‌ها است. یک سیستم آبیاری موضعی علاوه بر استفاده پر بازده از آب، نیروی کار کمتری نیاز دارد و به این ترتیب دارای مزایای اقتصادی منحصر به فرد است.
مهمترین مزایای آبیاری موضعی عبارت است از:
- صرفه‌جویی در میزان آب و هزینه‌ها
- عملیات زراعی آسان‌تر
- به کارگیری آب شور
- مورد استفاده در زمین‌هایی که دارای زاویه شیب زیاد هستند یا صخره‌ای می‌باشند
در ادامه هر یک از موارد فوق را بررسی خواهیم کرد.
1. صرفه‌جویی در میزان آب و هزینه‌ها
از مزایای آبیاری موضعی صرفه‌جویی در هزینه‌هاست. آبیاری موضعی بهره و بازدهی استفاده آب را افزایش داده و هزینه استفاده از آب را کاهش می‌دهد و این مهمترین ویژگی در روش‌های اخیر ارائه شده برای آبیاری است.
در واقع متد آبیاری موضعی در مقام مقایسه با سایر متد‌های آبیاری بطور موثری به حجم پایینتری از آب احتیاج دارد. با توجه به بررسی‌های صورت گرفته آبیاری باغ‌های با درختان جوان از طریق آبیاری موضعی بازدهی نزدیک به دو برابر دیگر روش‌ها دارد و تنها نصف آب مورد نیاز آبیاری بارانی یا سطحی مصرف می‌کند.
اما با افزایش سن درختان، این میزان بهره‌وری آب کاهش می‌یابد. با وجود این شرایط باز هم برای بسیاری باغداران استفاده از این روش به صرفه است چرا که صرفه جویی در مصرف آب در محیطی کم آب مانند ایران، اهمیت به سزایی دارد. آبیاری موضعی هزینه نیروی انسانی را نیز در حد صفر کاهش می‌دهد زیرا در سیستم آبیاری موضعی کافی است که میزان فشار و آب دهی تنظیم شده و سیستم و استارت شود و به این ترتیب به کارگر چندانی نیاز ندارد.
2. عملیات زراعی آسان‌تر
روش آبیاری موضعی سبب کاهش رویش علف‌های هرز می‌شود و این خود هزینه نیروی کار را که برای رفع علف‌های هرز بود حذف می‌کند. همچنین هزینه مربوط به کود که از طریق آبیاری به گیاه رسانده می‌شد نیز کاهش می‌یابد و این هر دو به این سبب است که بیشتر سطح خاک در آبیاری موضعی آبرسانی نمی‌شود.
در آبیاری موضعی بیشتر بخش‌های خاک کشتزار خشک می‌ماند و این امر سبب سهولت در ادامه آبسیاری و دیگر امور زراعی می‌شود.
3. به کارگیری آب شور
آبیاری موضعی در صورتی که مرتبا در نقطه‌ای حول گیاه انجام شود، میزانی رطوبت برای خاک نگه می‌دارد و خاک خیلی خشک یا خیلی‌تر نمی‌ماند و به این ترتیب هوای کافی نیز در اختیار خاک قرار می‌گیرد. با مرطوب ماندن خاک در طول زمان، نمک‌های موجود، کم مایه‌تر شده و این مسئله سبب می‌شود تا بتوان در سیستم آبیاری موضعی از آب با شوری بیشتری نسبت به سایر روش‌های آبیاری استفاده کرد.
4. مورد استفاده در خاک‌های صخره‌ای و شیب‌های تند
با توجه به اینکه در آبیاری موضعی آب حول هر درخت و در نزدیکی آن پخش می‌شود، می‌توان سیستم را به شکلی طراحی کرد که با هر نوع توپوگرافی سازگار بوده و قابل استفاده باشد. در زمین‌های دارای سنگلاخ و حتی در شرایطی که درختان در فواصل متفاوت از یکدیگر قرار داشته باشند، می‌توان از آبیاری موضعی را به خوبی بهره برد.
معایب آبیاری موضعی
- بالا بودن هزینه تجهیزات و راه‌اندازی
- ایجاد گرفتگی در سوراخ‌های ریز قطره چکان‌های خروجی
- ایجاد میزانی از شوری حول محل آبیاری، در صورت استفاده از آب شور
- پخش نامنظم رطوبت در برخی موارد
در ادامه هر یک از موارد فوق را بررسی خواهیم کرد.
1. گرفتگی
یکی از بزرگترین مشکلات این سیستم گرفتن سوراخ‌های ریز موجود در خروجی قطره چکان‌ها است. خروجی قطره چکان‌ها به حدی ریز می‌باشد که ذرات ریز موجود در آب می‌تواند سبب مسدود شدن خروجی شود.
این مسئله سبب کاهش آب خروجی و همچنین عدم یکنواختی در توزیع آب و نهایتا آسیب به گیاه می‌گردد. ذراتی ریزی که در آب وجود دارد باید از طریق سیستم فیلتراسیون تصفیه شده و وارد شبکه آبیاری نشود. ذرات موجود در داخل خود لوله‌ها نیز ممکن است مشکل ساز شوند.
2. یکنواختی
عموما فشار سرویس قطره چکان‌های موضعی پایین و در حدود پنج تا ده متر است. در این روش آبیاری دبی خروجی قطره چکان‌ها معمولا حدود پنجاه درصد لحاظ می‌شود.
در صورتی که شیب زمین زیاد باشد این میزان تغییر می‌کند و بعد از قطع جریان آب، همچنان خروج آب در قطره چکان‌های پایین دست اتفاق می‌افتد و یکنواختی آبیاری از بین می‌رود. برخی گیاهان آب بیشتر و برخی کمتر جذب می‌کنند. البته این مشکل با طراحی دقیق قابل رفع است.
3. شرایط خاک
شرایط هر نوع خاکی برای به کاربردن آبیاری موضعی مناسب نیست. اگر خاک سرعت نفوذی کمتر از دبی خروجی قطره چکان‌ها داشته باشد، رواناب ایجاد می‌شود. مناسب‌ترین خاک برای آبیاری موضعی، خاک‌های شنی که تا حدودی دارای لایه‌ای از نوع افقی است. لایه‌بندی افقی سبب افزایش حرکت جانبی آب شده و بخش بیشتری از خاک را مرطوب می‌کند.
اگر خاک‌های بافتی متوسط داشته باشد، برای آبیاری از طریق روش موضعی مناسب است اما در صورتی که خاک دارای بافتی ریز باشد رواناب تولید می‌کند.
4. تجمع نمک
زمان آبیاری، نمک زیر خاک و در اطراف بخش مرطوب خاک تجمع می‌یابد. با از بین رفتن رطوبت خاک مابین هر وعده آبیاری و حرکت معکوس آب و خاک، نمک از بخش آبیاری شده به سمت قطره چکان سوق داده می‌شود. بنابراین طراحی سیستم باید به گونه‌ای باشد که حرکت آب دور از قطره چکان باشد.
زمانی که سطح خاک به دلیل آبیاری با آب شور دارای نمک تجمع یافته باشد، این نمک یک خطر بالقوه برای گیاه است و در صورت بارش یک باران هرچند سبک نمک به ریشه گیاه انتقال می‌یابد. البته برای اینکه این مشکل تا حد زیادی مرتفع شود زمانی که نمک در سطح خاک تجمع می‌کند، آبیاری باید طوری انجام شود که آب به میزانی وارد خاک شود که نمک‌ها را از ناحیه ریشه گیاه خارج سازد.
5. حوادث کنترل نشده
با توجه به اینکه در این روش آبیاری بخش کوچکی از خاک خیس می‌شود، اگر آبیاری گیاه به دلیل اتفاقات پیش بینی نشده‌ای قطع شود، گیاه به سرعت آسیب می‌بیند. زیرا توان ریشه‌ها تنها بخش کوچکی از خاک را برای دریافت آب و مواد مغذی دارد.
پاسخ دهید
میخواهید به بحث بپیوندید؟مشارکت رایگان.